منطقه قفقاز، حائلی میان روسیه و خاور میانه

تنش‌ها میان ایران و غرب به منطقه قفقاز هم کشیده شده است. چندی پیش یک بمب که زیر یک خودرو سفارت اسرائیل کار گذاشته شده بود، خنثی شد.

به نظر می رسد که ایران و اسرائیل اکنون درگیر یک جنگ مخفیانه تهدید، بمب گذاری و ترور در منطقه قفقاز هستند، منطقه ای که در دوره های گذشته در حوزه نفوذ روسیه قرار داشته است.

برنامه تحقیقات هسته ای ایران هدف جاسوسان غربی قرار دارد هر چند که دولت ایران ادعاهای رهبران غربی مبنی بر تلاش ایران برای ساختن بمب اتمی را رد می کند.

طرح بمب گذاری علیه منافع اسرائیل در تفلیس، پایتخت گرجستان، تنها سه هفته پس از اعلام دولت جمهوری آذربایجان مبنی بر بازداشت سه نفر به اتهام ترور سفیر اسرائیل در باکو صورت گرفت.

ایران هفته گذشته گفت که قاتلان یک دانشمند هسته ای آن کشور که ماه گذشته میلادی کشته شد، از طریق جمهوری آذربایجان فراری داده شدند.

تنش‌ها حکایت از آن دارد که جاسوسان ایرانی و عوامل سازمان امنیتی اسرائیل، موساد، در کشورهای جنوب قفقاز (گرجستان، آذربایجان و ارمنستان) فعال هستند.

آلکساندر روندلی، یک تحلیلگر سیاسی گرجی می گوید که قفقاز مثل سوئیس قبل از جنگ جهانی دوم است و "همه از جنوب قفقاز در این جنگ مخفی استفاده می کنند. هیچ شکی در این باره نیست."

جمهوری آذربایجان که در مرز شمال غربی ایران واقع شده، روابط عمیق تاریخی و فرهنگی با ایران دارد و تخمین زده می شود که حدود ۲۰ میلیون نفر از جمعیت ایران آذری زبان هستند.

گرجستان که سال گذشته مقررات صدور ویزا را برای ایرانیان لغو کرد، اکنون برای کمک به احیای اقتصاد خود تجارت و توریسم زیادی را از ایران جذب کرده است. سال گذشته شصت هزار جهانگرد ایرانی به گرجستان سفر کردند.

در همین حال، جمهوری های گرجستان و آذربایجان هر دو از متحدان نزدیک غرب هستند و به نیروهای نظامی ناتو در افغانستان سرباز فرستاده اند و با اروپا هم رابطه تجاری قوی دارند.

هدف اصلی سیاست خارجی گرجستان عضویت کامل در ناتو و اتحادیه اروپا است. آذربایجان هم یک تامین کننده بزرگ نفت غرب، از جمله اسراییل، است و در قبال نفت از اسرائیل اسلحه می خرد.

امپراتوری‌های ایران، عثمانی و روسیه در گذشته، سال‌ها بر سر این منطقه کوهستانی جنگیده اند.

سه جمهوری گرجستان، ارمنستان و آذربایجان تا سال ۱۹۹۱ بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بودند ولی از زمان فروپاشی شوروی به بعد، ایران و ترکیه (که عملا جانشین امپراتوری عثمانی است) مجددا اعتماد به نفس گذشته خود را باز پیدا می کنند.

بدین ترتیب منطقه قفقاز باری دیگر میان سه قدرت روسیه، ایران و ترکیه قرار گرفته است و با این که کشورهای منطقه قفقاز نمی توانند همسایه های خود را انتخاب کنند، در انتخاب دوستان و متحدان خود صریح بوده اند.

جمهوری آذربایجان از زمان پایان جنگ سرد علاوه بر روسیه، با آمریکا و ترکیه نیز رابطه نزدیک سیاسی برقرار کرده است.

جمهوری آذربایجان اکنون یک پایگاه بزرک نظامی آمریکا برای اعزام سرباز و ارسال سوخت و وسایل نظامی به افغانستان است.

روسیه یک پایگاه راداری در جمهوری آذربایجان دارد و گفته است که اجازه خواهد داد که آمریکا از آن برای ردیابی موشک‌های ایران استفاده کند. آمریکا و روسیه پس از حملات یازدهم سپتامبر سال ۲۰۰۱ در گرجستان نیز همکاری کرده اند.

اما نتیجه هر گونه حمله احتمالی آمریکا یا اسرائیل علیه ایران چه خواهد بود؟ تحلیلگران اتفاق نظری در این خصوص ندارند. اما آقای روندلی می گوید که بزرگترین خطر برای گرجستان از سوی روسیه خواهد بود نه ایران.

این دو کشور در سال ۲۰۰۸ به جنگ رفتند و سربازان روسی امروز هنوز در ۲۰ در صد خاک گرجستان حضور دارند.

برخی از مردم گرجستان نگرانند که روسیه از حمله غرب به ایران به عنوان بهانه ای استفاده کند تا حضور و نفوذ خود را در قفقاز تقویت کند. چرا که این منطقه در دید کرملین "حیاط خلوت" روسیه تلقی می شده است و یک حائل مطمئنی میان خاک روسیه و کشورهای خاور میانه است.

گرجی ها بخصوص از طرح روسیه برای انجام مانورهای نظامی گسترده در منطقه قفقاز در ادامه سال جاری نگران هستند.

علاوه بر این، هر گونه درگیری نظامی جدی با ایران می تواند از لحاظ ابعاد انسانی هم فاجعه‌بار باشد؛ ممکن است صدها هزار نفر از مرزهای ایران و آذربایجان بگذرند و وارد کشوری شوند که خود مشکل یک میلیون نفر آواره از زمان جنگ با ارمنستان دارد.

تحلیلگران در مورد یک مسئله اتفاق نظر دارند و آن این که هیچ یک از کشورهای منطقه خواستار تنش و یا ناآرامی بیشتر نیستند.

بدین ترتیب، طرح بمب‌گذاری اخیر در تفلیس احتمالا بخشی از یک جنگ روانی و پنهان باشد. اما مردم قفقاز پس از سال‌ها جنگ و بی ثباتی، بیش از هر چیز دیگر به دنبال ثبات هستند.